Krótka historia bojkotu
Bojkot to jedno z najpotężniejszych narzędzi społecznych i politycznych, które ludzie na całym świecie wykorzystywali, aby wyrazić swój sprzeciw wobec niesprawiedliwości, polityki czy praktyk korporacyjnych. Bojkot to narzędzie protestu, które nie wymaga przemocy. Polega na rezygnacji z pewnych działań – najczęściej zakupów lub współpracy – aby wywrzeć presję ekonomiczną i społeczną na danej osobie, organizacji lub państwie. Zanim jednak przejdziemy do współczesnych przykładów, warto cofnąć się w czasie i odkryć, jak historia bojkotu wpłynęła na losy świata.
Charles Boycott: Człowiek, którego nazwisko stało się symbolem protestu
Historia Charlesa Boycotta, brytyjskiego zarządcy ziemskiego w Irlandii, jest kluczowym punktem w dziejach społecznego oporu. Jego nazwisko, choć pierwotnie związane z osobą, stało się uniwersalnym terminem opisującym skuteczne i pokojowe narzędzie walki. Przyjrzyjmy się bliżej jego życiu oraz wydarzeniom, które doprowadziły do powstania tego słowa.
Kim był Charles Boycott?
Charles Cunningham Boycott, a właściwie Boycatt, urodził się w 1832 roku jako syn wielebnego Williama Boycatta i jego żony Georgiany. Dorastał w Norfolk w Anglii, gdzie rodzina Boycatt mieszkała od prawie 150 lat. Byli pochodzenia hugenockiego i uciekli z Francji w roku 1685, kiedy Ludwik XIV odwołał swobody obywatelskie i religijne francuskim protestantom. Rodzina zmieniła pisownię swojego nazwiska z Boycatt na Boycott w 1841 roku, kiedy Charles miał 9 lat.
W 1873 roku Charles Boycott, weteran armii brytyjskiej, przeniósł się do Lough Mask w irlandzkim hrabstwie Mayo, będącego własnością trzeciego hrabiego Erne i bogatego właściciela ziemskiego, Johna Crichtona. Wkrótce Boycott został agentem ziemskim Lorda Erne. Jednym z jego obowiązków było pobieranie czynszu od dzierżawców. Boycott zatrudniał również w swoim gospodarstwie wielu miejscowych jako robotników, stajennych, stangretów i służących.
 |
| Karykatura Charlesa Boycotta; Leslie Ward - Vanity Fair magazine, 1881, Domena publiczna, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=1247479 |
Charles Boycott w ekspresowym tempie stał się najmniej lubianym facetem w okolicy. Nie chodziło tylko o to, że był Anglikiem, bo takich właścicieli ziemskich, wykorzystujących biednych irlandzkich dzierżawców było jak grzybów po deszczu. Niepopularny stał się również z powodu swojego charakteru (wybuchał jak wulkan) i reżimu godnego kapitana w armii. Bezwzględnie karał grzywną każdego, kto złamał zasady. Poza tym odebrał dzierżawcom przywileje, m.in. zabierania drewna z majątku.
Irlandzki kontekst społeczno-polityczny
W XIX-wiecznej Irlandii relacje między brytyjskimi właścicielami ziemskimi a irlandzkimi chłopami były napięte. Większość ziem należała do angielskich arystokratów, którzy dzierżawili ją irlandzkim chłopom, często żądając wysokich czynszów. W przypadku nieopłacenia czynszu chłopi byli eksmitowani, co prowadziło do powszechnego ubóstwa i głodu.
W 1876 roku rząd Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii zlecił badanie w celu ustalenia właścicieli ziem w Irlandii. Badanie wykazało, że prawie cała ziemia była własnością zaledwie 10 tysięcy osób, czyli 0,2% populacji. Większość stanowili drobni właściciele ziemscy, ale 750 najbogatszych osób posiadało łącznie połowę kraju. Wielu z nich mieszkało w Wielkiej Brytanii i płacili agentom, takim jak Charles Boycott, za zarządzanie ich majątkami. W XIX wieku rolnictwo było największym przemysłem w Irlandii, a rolnicy byli ważną grupą polityczną, posiadając więcej głosów niż jakikolwiek inny sektor społeczeństwa.
W latach 70. XIX wieku stowarzyszenia utworzone przez dzierżawców prowadziły kampanię na rzecz „Trzech F” (Free sale, Fixity of tenure, Fair rent, czyli swobodna sprzedaż, stała dzierżawa, uczciwy czynsz). W jej ramach organizowano protesty i demonstracje przeciwko eksmisjom. Żądano również obniżenia czynszu, a także w dłuższej perspektywie uczynienia dzierżawiących rolników właścicielami ziemi, którą uprawiali. We wrześniu 1880 roku przywódca jednego z takich stowarzyszeń - Ligi Ziemskiej, Charles Stewart Parnell, wygłosił przemówienie do licznie zgromadzonych rolników i zaproponował, jak postępować z farmerem, który licytował ziemię eksmitowanego sąsiada. Parnell powiedział:
„Chciałbym wam wskazać drogę o wiele lepszą – bardziej chrześcijańską, która da zagubionemu człowiekowi możliwość pokuty. Kiedy mężczyzna zabiera farmę, z której wysiedlono innego, musisz unikać go na poboczu drogi, kiedy go spotykasz – musisz unikać go na ulicach miasta – musisz unikać go w sklepie – musisz unikać go na ulicy i na rynku, a nawet w miejscu kultu, pozostawiając go samego, jakby był trędowatym w dawnych czasach – musisz pokazać mu swoją niechęć do popełnionej przez niego zbrodni”.
To przemówienie przedstawia potężną broń Ligi Ziemskiej - społeczny ostracyzm, który został po raz pierwszy użyty przeciwko Charlesowi Boycottowi zaledwie dwa tygodnie później.
Początek bojkotu
Liga Ziemska była bardzo aktywna także w rejonie Lough Mask, a jednym z lokalnych przywódców był ksiądz John O'Malley. Żniwa w 1880 roku nie były spektakularne i zbliżał się termin zapłaty czynszu, więc najemcy wystosowali prośbę o jego zmniejszenie o 25%. Lord Erne zgodził się na obniżenie czynszu, jednak tylko o 10%, wiec jedenastu dzierżawców w ogóle nie zapłaciło. Charles Boycott wysłał do ich domów sądowe zawiadomienia o eksmisji. Kiedy dzierżawcy zdali sobie sprawę z tego, co się dzieje, kobiety zaczęły rzucać kamieniami, nawozem i błotem w policjantów, uniemożliwiając dostarczenie zawiadomień.
W odpowiedzi Liga Ziemska wezwała do podjęcia działań przeciwko Boycottowi. Jednak zamiast używać przemocy, mieszkańcy hrabstwa Mayo zdecydowali się na bardziej subtelną, choć równie skuteczną formę protestu – całkowitą izolację.
Jak wyglądał bojkot Boycotta?
Według dziennikarza Jamesa Redpatha ludzie posłuchali wcześniejszej rady Parnella i całkowicie unikali Boycotta oraz zastraszyli jego pracowników, którzy w końcu odeszli z pracy. Boycott wraz z rodziną pozostali sami w dużej posiadłości. W ciągu kilku następnych dni kowal, listonosz, praczka oraz lokalni sklepikarze również zostali skutecznie przekonani do zaprzestania świadczenia usług dla Charlesa Boycotta i jego rodziny.
W końcu wszyscy mieszkańcy społeczności odmówili współpracy z Charlesem Boycottem. Chłopi nie pracowali na jego ziemiach, sklepikarze przestali mu sprzedawać towary, a nawet miejscowi listonosze unikali dostarczania poczty na jego adres. Boycott został społecznie wykluczony – nikt nie rozmawiał z nim ani z jego rodziną.
14 października 1880 roku wydarzenia te opisał Charles Boycott w liście do gazety „The Times”:
„22 września dozorca procesowy, eskortowany przez siedemnastoosobową policję, wycofał się do mojego domu szukając ochrony, a za nim wyjący tłum ludzi, którzy krzyczeli i pohukiwali na członków mojej rodziny. Następnego dnia, 23 września, ludzie zebrali się tłumnie w moim gospodarstwie, przybyli do mojego domu i zakazali, pod groźbą dalszych konsekwencji, wszystkim moim robotnikom rolnym, pracownikom i stajennym, dla mnie pracować. Mój kowal otrzymał list z groźbą morderstwa, jeśli jeszcze będzie dla mnie pracował, a mojej praczce kazano zrezygnować z prania. Dwunastoletni chłopiec, który niósł moją torbę pocztową do sąsiedniego miasta Ballinrobe, został uderzony i zastraszony 27 września i nakazano mu zaprzestanie pracy; od tego czasu wysłałem mojego małego siostrzeńca po moje listy i nawet on, 2 października, został zatrzymany na drodze. Sprzedawcy zostali ostrzeżeni, aby zatrzymać wszelkie dostawy do mojego domu. Ludzie wędrują po moim gospodarstwie bezkarnie. Moje plony są deptane, wywożone w dużych ilościach i niszczone hurtowo. Zamki w moich bramach są rozwalone, bramy otwarte, mury zburzone, a towar wyrzucony na drogi. Nie mówiąc już o zagrożeniu dla mojego życia, które jest oczywiste dla każdego, kto zna ten kraj.”
27 listopada 1880 roku Charles Boycott wraz z rodziną zostali ewakuowani z Lough Mask. Wynajęto dla nich powóz, ale żaden woźnica nie chciał podjąć się tego zadania. Ostatecznie zostali eskortowani na stację kolejową wojskową karetką, gdzie wsiedli do pociągu do Dublina. Tam również rodzina Boycott została przyjęta z wrogością. Hotel, w którym się zatrzymali, otrzymywał listy z pogróżkami. Ostatecznie 1 grudnia 1880 roku Charles Boycott i jego bliscy opuścili Dublin i na statku pocztowym dotarli do Anglii.
Reakcja i narodziny terminu
Bojkot wzmocnił władzę chłopów. Pod koniec 1880 roku w całej Irlandii pojawiały się doniesienia o kolejnych bojkotach. Wydarzenia w Lough Mask zwiększyły również siłę Ligi Ziemskiej i popularność Parnella jako lidera. W kwietniu 1881 roku wprowadzono ustawę „Land Law”, w której ustanowiono zasadę podwójnej własności gruntu między właścicielami i najemcami oraz wprowadzono postulowane „Trzy F”.
Według dziennikarza Jamesa Redpatha, czasownik „bojkotować” został ukuty przez ojca O'Malleya w dyskusji między nimi 23 września 1880 roku:
– No cóż – powiedział Redpath – kiedy ludzie ostracyzmują złoczyńcę, nazywamy to ekskomuniką społeczną, ale powinniśmy mieć zupełnie inne słowo na oznaczenie ostracyzmu stosowanego wobec właściciela ziemskiego lub jego agenta, takiego jak Boycott. Ostracyzm nie wystarczy – chłopi nie znaliby znaczenia tego słowa – i nie przychodzi mi do głowy żadne inne.”
- „Nie” - odparł ojciec John - „ostracyzm nie wystarczy”.
Spojrzał w dół, postukał się w duże czoło i powiedział: „A jakby nazwać to bojkotem?”
Następnie słowo to zostało po raz pierwszy użyte w druku przez Jamesa Redpatha 12 października 1880 roku, a w roku 1888 roku włączone do pierwszego tomu „A New English Dictionary on Historical Principles” (później znanego jako „The Oxford English Dictionary”). Słowo to weszło również do leksykonu języków innych niż angielski, np. holenderskiego, francuskiego, niemieckiego, polskiego i rosyjskiego.
Dziedzictwo bojkotu
Wydarzenia w hrabstwie Mayo pokazały, że zbiorowy opór i solidarność mogą być skuteczne w walce z opresją. Strategia stosowana przeciwko Charlesowi Boycottowi stała się inspiracją dla wielu ruchów społecznych na całym świecie.
Dziś bojkoty są narzędziem stosowanym nie tylko w polityce, ale również w działaniach konsumenckich, ochronie środowiska i walce o prawa człowieka. Charles Boycott, choć sam nie zasłużył na chlubę, pozostawił po sobie trwałe dziedzictwo w historii walki o sprawiedliwość.
Słowo „bojkot” jest dziś używane w niemal każdym języku świata. To jeden z nielicznych przypadków, gdy nazwisko jednej osoby stało się uniwersalnym terminem, oddającym ideę oporu i pokojowej walki z niesprawiedliwością. Co ciekawe, sam Charles Boycott nigdy nie wyraził publicznie zdania na temat tego, jak jego nazwisko wpłynęło na język i historię.
Historia bojkotu pokazuje, że nawet małe działania, jeśli są podejmowane wspólnie, mogą prowadzić do wielkich zmian. To narzędzie nie tylko przypomina o sile jedności, ale także o naszej odpowiedzialności jako konsumentów i obywateli. Każdy bojkot jest przypomnieniem, że wybory jednostek mogą kształtować przyszłość całych społeczeństw.
Jakie współczesne bojkoty uważasz za najważniejsze? Podziel się swoimi przemyśleniami w komentarzach!
***
Historia ta jest tematem powieści "Boycott" z 2012 roku autorstwa Colina C. Murphy'ego.
0 Komentarze